شیر برقی ضد جرقه برای محیط‌های پرخطر | راه‌حل ایمن در صنایع انفجاری:

مقدمه:

شیر برقی ضد جرقه برای محیط‌های پرخطر،در بسیاری از صنایع مانند پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، معادن، کارخانجات رنگ‌سازی، صنایع دارویی، انبارهای سوخت و صنایع گاز، تجهیزات الکتریکی باید در شرایطی فوق‌العاده حساس و پرخطر کار کنند. وجود گازهای قابل اشتعال، بخارات شیمیایی، گردوغبارهای انفجاری یا مایعات فرار باعث می‌شود که استفاده از تجهیزات عادی عملاً خطرآفرین و ممنوع باشد.

در چنین محیط‌هایی، انتخاب اجزای کنترلی باید با دقت بالا و بر اساس استانداردهای ایمنی انجام شود. یکی از این اجزا، شیر برقی ضد جرقه یا Explosion Proof Solenoid Valve است که با طراحی خاص خود، مانع ایجاد جرقه و انفجار می‌شود.

در این مقاله، با مشخصات فنی، کاربردها، مزایا، استانداردها، روش‌های انتخاب و تفاوت این شیرها با مدل‌های معمول آشنا خواهید شد.

---

شیر برقی ضد جرقه چیست؟

شیر برقی ضد جرقه نوعی شیر کنترلی الکترومغناطیسی است که طراحی بدنه، بوبین، اتصالات و عایق‌بندی آن به‌گونه‌ای انجام شده که حتی در صورت بروز خطا یا خرابی الکتریکی، هیچ جرقه‌ای به بیرون نشت نکند و محیط اطراف را شعله‌ور نسازد.

این نوع شیر مطابق با استانداردهای ATEX، IECEx، UL، CSA و Ex d یا Ex ia تولید می‌شود و در محیط‌هایی با خطر انفجار بالا قابل استفاده است.

---

استانداردهای رایج در طراحی شیر برقی ضد انفجار:

---

ساختار ویژه شیر برقی ضد جرقه:

شیر برقی ضد جرقه برای محیط‌های پرخطر،برای مقاومت در برابر جرقه، این شیرها به صورت خاص طراحی شده‌اند:

✅ محفظه بوبین ضخیم و کاملاً بسته (Ex d)
✅ عایق‌بندی حرارتی و الکتریکی پیشرفته در اطراف سیم‌پیچ
✅ درپوش‌های فلزی با رزوه عمیق برای عدم نشت گاز یا شعله
✅ جنس بدنه مقاوم به خوردگی و فشار (استنلس‌استیل، برنج ویژه یا آلومینیوم)
✅ مهره‌های ضدشعله در ورودی کابل
✅ سوئیچ‌های حدی با مدار ایمن ذاتی (Ex ia)

---

چرا در محیط‌های خطرناک حتماً باید از شیر ضد جرقه استفاده کرد؟

به‌کارگیری شیر برقی معمولی در محیط‌هایی با بخارات اشتعال‌زا مثل استون، بنزن، متان، پروپان یا حتی گردوغبار چوب و آرد، می‌تواند باعث آتش‌سوزی یا انفجار گسترده شود.

مزایای استفاده از شیر برقی ضد جرقه:

🔹 ایمنی جان پرسنل و تجهیزات
🔹 پایبندی به قوانین ایمنی محیط کار و ممیزی‌های بین‌المللی
🔹 کاهش احتمال توقف خطوط تولید
🔹 کاهش هزینه‌های بیمه و خسارت
🔹 امکان بهره‌برداری ایمن از سیستم اتوماسیون در مناطق خطرناک

---

کاربردهای رایج شیر برقی ضد جرقه:

---

تفاوت شیر برقی ضد جرقه با شیر برقی ضد انفجار:

بسیاری از افراد این دو اصطلاح را اشتباه به‌کار می‌برند، در حالی که:

• شیر برقی ضد جرقه (Intrinsically Safe / Ex ia) طراحی شده است که اصلاً جرقه ایجاد نکند.

• شیر برقی ضد انفجار (Explosion Proof / Ex d) ممکن است جرقه ایجاد شود، ولی آن را داخل محفظه نگه می‌دارد.

در برخی سیستم‌ها، ترکیبی از این دو روش نیز استفاده می‌شود.

---

نکات مهم در انتخاب شیر برقی ضد جرقه:

کلاس محیط خطرناک را بشناسید:
بر اساس نوع گاز، غبار و منطقه کاری، سطح خطر متفاوت است (Zone 0, 1, 2 / Class I, II, III).

ولتاژ و جریان بوبین:
در محیط‌های حساس معمولاً از ولتاژهای پایین مانند ۱۲V یا ۲۴V DC استفاده می‌شود.

جنس بدنه و آب‌بندها:
اگر شیر در معرض مواد خورنده یا دمای بالا باشد، جنس بدنه باید استیل یا آلیاژ خاص باشد.

درجه حفاظت IP:
ترجیحاً شیر برقی ضد جرقه باید IP65 تا IP68 نیز باشد تا در برابر گردوغبار و رطوبت مقاوم بماند.

گواهی‌نامه‌ها و تاییدیه‌ها:
از برندهای معتبر دارای تاییدیه‌های ATEX و IECEx استفاده کنید.

---

برندهای معروف شیر برقی ضد جرقه:

---

نکاتی برای نصب ایمن شیر برقی ضد جرقه:

1. استفاده از گلندهای ضدانفجار تایید شده برای ورودی کابل

2. ایزوله کردن کامل سیم‌کشی و مدار فرمان

3. نصب در محلی با تهویه مناسب یا کابین ضدانفجار

4. استفاده از کنترلرها با مدار ایمن ذاتی (Zener barrier)

5. تست عملکرد دوره‌ای طبق چک‌لیست استاندارد ATEX یا OSHA

---

جمع‌بندی:

شیر برقی ضد جرقه، انتخابی کلیدی و الزامی برای تمام محیط‌هایی است که با مواد قابل اشتعال یا انفجار سروکار دارند. این نوع شیر، با رعایت دقیق اصول طراحی ایمن، می‌تواند با اطمینان کامل در سخت‌ترین شرایط کار کند، بدون آنکه ریسک جرقه، انفجار یا آسیب انسانی و مالی ایجاد شود.

در زمان خرید، فقط به قیمت یا برند بسنده نکنید؛ استانداردها، کاربرد و محیط کاری را به‌دقت بررسی کرده و از تجهیزات دارای تاییدیه رسمی استفاده کنید.

برای خواندن مقاله شیر برقی با درجه حفاظت IP68 کلیک کنید.