شیر برقی ضد انفجار چیست؟ کاربردها، استانداردها و نکات ایمنی:

شیر برقی ضد انفجار چیست؟در صنایع پرخطر مانند پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، صنایع نفت و گاز یا حتی کارخانجات مواد شیمیایی، یکی از مهم‌ترین تجهیزات کنترلی، شیر برقی ضد انفجار است. این نوع شیر برقی نه‌تنها کنترل جریان سیال را انجام می‌دهد، بلکه نقش حیاتی در جلوگیری از ایجاد جرقه یا انفجار در محیط‌های مستعد خطر دارد.

در این مقاله، به‌صورت تخصصی به معرفی، ویژگی‌ها، کاربردها، انواع، استانداردها و نکات کلیدی انتخاب و نصب شیرهای برقی ضد انفجار می‌پردازیم.

---

شیر برقی ضد انفجار چیست؟

شیر برقی ضد انفجار (Explosion Proof Solenoid Valve) نوعی شیر الکترومکانیکی است که به‌گونه‌ای طراحی شده تا در محیط‌های خطرناک، در برابر اشتعال گاز، بخار، گرد و غبار یا مواد آتش‌زا مقاوم باشد. این نوع شیر دارای محفظه‌ای مقاوم در برابر انفجار است که حتی در صورت ایجاد جرقه یا اتصال داخلی، از نفوذ آن به محیط اطراف جلوگیری می‌کند.

---

تفاوت شیر برقی معمولی و ضد انفجار:

---

استانداردهای بین‌المللی برای شیر برقی ضد انفجار:

برای استفاده ایمن از تجهیزات در محیط‌های پرخطر، استانداردهایی بین‌المللی تدوین شده‌اند. مهم‌ترین آن‌ها:

1. ATEX (اروپا):

مخفف Atmosphères Explosibles، استاندارد اروپایی برای تجهیزات الکتریکی در محیط‌های انفجاری. دارای دو دسته‌بندی اصلی:

• Zone 1: احتمال زیاد انفجار

• Zone 2: احتمال کم‌تر انفجار

2. IECEx (بین‌المللی):

استاندارد جهانی برای تجهیزات ضد انفجار، سازگار با ATEX اما با الزامات دقیق‌تر.

3. UL و CSA (آمریکا و کانادا):

استانداردهای آمریکای شمالی برای ایمنی الکتریکی و ضد انفجار بودن تجهیزات.

---

کاربردهای شیر برقی ضد انفجار:

این نوع شیرها در محیط‌هایی استفاده می‌شوند که خطر انفجار ناشی از گازهای قابل اشتعال، بخارات شیمیایی یا گرد و غبار وجود دارد:

• صنایع نفت و گاز (سکوهای حفاری، خطوط لوله، پالایشگاه‌ها)

• پتروشیمی و مواد شیمیایی

• کارخانه‌های تولید رنگ و رزین

• تأسیسات نظامی و صنایع دفاعی

• کارخانه‌های داروسازی و بیوتکنولوژی

• نیروگاه‌های برق و بخار

• ایستگاه‌های گاز شهری

---

ویژگی‌های اصلی شیر برقی ضد انفجار:

1. جنس بدنه مقاوم در برابر فشار بالا

   • معمولاً از فولاد ضدزنگ یا آلومینیوم ریخته‌گری ساخته می‌شود.

2. محفظه عایق شده

   • مانع خروج شعله، گاز یا جرقه به محیط بیرون می‌شود.

3. طراحی اختصاصی بوبین (Solenoid Coil)

   • بوبین دارای پوشش ضد جرقه و مقاوم در برابر دما و فشار بالا است.

4. قابلیت کار در دماهای شدید

   • عملکرد دقیق در بازه دمایی -40 تا +80 درجه سانتی‌گراد.

5. آب‌بندی کامل (IP66 به بالا)

   • مقاوم در برابر نفوذ آب، گرد و غبار و بخارات خورنده.

---

نکات مهم در انتخاب شیر برقی ضد انفجار:

هنگام انتخاب این نوع شیر، حتماً به موارد زیر توجه کنید:

1. نوع محیط انفجاری:

• تعیین نوع گاز یا گرد و غبار موجود و طبقه‌بندی زون خطر (Zone 0, 1, 2)

2. ولتاژ تغذیه:

• معمولاً با ولتاژهای 24VDC، 110VAC یا 220VAC عرضه می‌شوند.

3. نوع سیال:

• برخی شیرها برای گاز مناسب‌اند و برخی برای مایعات؛ مواد خورنده نیاز به بدنه مقاوم دارند.

4. سایز و فشار کاری:

• باید با مشخصات سیستم شما از نظر دبی و فشار هماهنگ باشد.

5. سازگاری با کنترلر یا PLC:

• بررسی سیگنال ورودی/خروجی و زمان پاسخ‌دهی

---

مراحل نصب ایمن شیر ضد انفجار:

1. خاموش کردن کامل سیستم برق

2. اتصال کابل‌ها طبق نقشه سیم‌کشی ایمن

3. استفاده از گلند کابل ضد انفجار

4. آزمایش آب‌بندی قبل از راه‌اندازی

5. تأییدیه ایمنی از مسئول فنی یا HSE

---

نگهداری و عیب‌یابی شیرهای ضد انفجار:

اگرچه طراحی این شیرها بسیار مقاوم است، اما نگهداری منظم نقش زیادی در افزایش عمر آن‌ها دارد:

• تمیزکاری سطح بیرونی و اتصالات هر چند ماه یک‌بار

• بررسی عملکرد بوبین و صدای غیرعادی

• تعویض واشرها یا قطعات مستهلک

• بررسی تست IP و استانداردهای ضد انفجار هر سال

---

مزایای استفاده از شیر برقی ضد انفجار:

✅ ایمنی بالا در محیط‌های پرخطر
✅ کاهش خطر آتش‌سوزی یا انفجار
✅ افزایش طول عمر سیستم کنترلی
✅ تطابق با قوانین ایمنی و صنعتی
✅ قابلیت اتصال به اتوماسیون صنعتی و سیستم‌های کنترل هوشمند

---

نتیجه‌گیری:

در نهایت، استفاده از شیر برقی ضد انفجار در محیط‌های صنعتی مستعد خطر نه تنها یک انتخاب هوشمندانه بلکه یک الزام قانونی و ایمنی است. این نوع شیرها با طراحی ویژه خود، از انتشار جرقه، شوک الکتریکی یا ایجاد شعله جلوگیری کرده و محیط کار را به فضایی امن‌تر تبدیل می‌کنند.

برای انتخاب مناسب‌ترین مدل، حتماً به استانداردهای بین‌المللی، نوع سیال، فشار کاری و محل نصب توجه کنید. رعایت این اصول باعث می‌شود هم عملکرد سیستم شما بهینه باشد و هم ایمنی محیط تضمین شود.